Chùa Ông hay còn gọi là Thất Phủ cổ miếu hoặc Quan Thánh Đế quân Thạnh hội, là ngôi chùa người Hoa tọa lạc tại Cù lao Phố thuộc phường Hiệp Hòa, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, có niên đại sớm nhất ở Nam Bộ, đánh dấu cột mốc lịch sử của cộng đồng người Việt - Hoa trong công cuộc khẩn hoang, lập nghiệp và bảo vệ vùng đất phương Nam.
Chùa Ông - Cù lao Phố, thành phố Biên Hoà, được kiến tạo năm 1684, có giá trị về lịch sử, mỹ thuật và văn hoá đã được Bộ Văn hóa Thông tin xếp hạng Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia theo Quyết định số 04/2001/QĐ ngày 19/01/2001.
Chùa Ông thành phố Biên Hoà là cơ sở tín ngưỡng dân gian của người Hoa và người Việt, được người dân địa phương thực hành lễ hội thường niên, liên tục suốt nhiều năm qua, gắn với lịch sử hình thành, phát triển Biên Hoà – Đồng Nai, vượt qua gian khó và chiến tranh, luôn được bảo tồn bản sắc, vun đắp giá trị cho đến nay và muôn đời sau.
Lễ hội Chùa Ông thành phố Biên Hoà là dịp để cộng đồng Hoa – Việt gặp gỡ, giao lưu, cố kết tình cảm cộng đồng dân tộc. Đây là minh chứng sống động trong việc bảo tồn và phát huy văn hoá truyền thống của dân tộc Hoa – Việt, thể hiện ý thức bảo tồn giá trị văn hoá dân tộc của cộng đồng và góp phần làm phong phú kho tàng di sản văn hoá dân tộc Việt Nam đa dạng trong thống nhất; cũng là biểu hiện của bản sắc văn hoá Việt Nam: Tích hợp đa nguồn, chung sống an lành trong tín ngưỡng đa hệ.
Năm 2024, Chùa Ông thành phố Biên Hoà tròn 340 năm tuổi. Lễ hội truyền thống Chùa Ông đã được Bộ VH-TTDL quyết định đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (QĐ số 3440/QĐ-BVHTTDL ngày 10/11/2023).
Nhằm cung cấp những thông tin cơ bản, hệ thống hoá tài liệu đến đông đảo quý bạn đọc gần xa quan tâm tìm hiểu tổng quan và cụ thể về lễ hội truyền thống Chùa Ông ở thành phố Biên Hoà – một Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia, đồng thời cũng là để chia sẻ chung trong hệ thống tư liệu về lễ hội và tín ngưỡng thờ Quan Thánh Đế quân,Thư viện tỉnh ĐN trân trọng giới thiệu ấn phẩm sách mới “Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia - Lễ hội truyền thống Chùa Ông Biên Hoà”. Sách do UBND thành phố Biên Hoà phối hợp với Bảo tàng Đồng Nai và Ban trị sự Thất phủ Cổ miếu Biên Hoà thực hiện, với sự tham gia của các tác giả: Nguyễn Xuân Thanh (chủ biên), Huỳnh Văn Tới, Nguyễn Việt Sơn, Huỳnh Hữu Nghĩa, Trần Minh Trí, Nguyễn Anh Đức.
Được NXB Đồng Nai ấn hành vào đầu năm 2024, có dung lượng hơn 260 trang, in trên khổ giấy 15 x 21cm, nội dung ấn phẩm sách bao gồm 3 phần:
Phần đầu tiên: Hồ sơ di sản.
Lễ hội truyền thống Chùa Ông thành phố Biên Hòa được Bảo tàng ĐN lập hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể và tham mưu UBND tỉnh trình Bộ VHTTDL. Hồ sơ bao gồm: Chủ thể văn hóa của lễ hội; quá trình hình thành Chùa Ông; đối tượng thờ cúng; thực hành lễ hội, quy trình thực hiện, chuẩn bị tổ chức lễ hội, các nghi lễ được thực hiện trong lễ hội Chùa Ông… Bên cạnh đó, là các giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể, giá trị lịch sử, giá trị văn hóa nhân văn, khoa học và giá trị kinh tế, hiện trạng và các biện pháp bảo vệ của lễ hội Chùa Ông Biên Hòa cũng được các tác giả đã trình bày chi tiết ở phần này. Đây được xem là cẩm nang những điều cần biết về lễ hội, giúp các nhà nghiên cứu vàquý bạn đọc có thêm nhiều thông tin quan trọng, cần thiết khi nghiên cứu, tìm hiểu cũng như tham gia, dâng hương một lễ hội truyền thống lớn của địa phương Đồng Nai.
Từ góc nhìn toạ đàm khoa học là chủ đề phần thứ hai chiếm ½ dung lượng của ấn phẩm sách. Có đến 12 đề tài đặc sắc của các PGS. TS, các nhà nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước nghiên cứu về di sản văn hóa phi vật thể quốc gia – Lễ hội Chùa Ông TP. Biên Hòa được chọn lọc trong ấn phẩm này. Đại diện như: Đề tài “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về bảo tồn và khai thác giá trị di sản văn hóa (trường hợp Chùa Ông ở Biên Hòa)” của PGS.TS Huỳnh Văn Tới – Chi hội VNDG Đồng Nai và PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thơ - Khoa Văn hóa đọc, Trường ĐHKHXH&NV, ĐHQG-HCM; PGS.TS Huỳnh Quốc Thắng với đề tài “Phát huy lễ hội văn hóa Chùa Ông trong hoạt động du lịch của thành phố Biên Hòa-ĐN”; Đề tài “Phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể quốc gia lễ hội Chùa Ông (Thất phủ cổ Miếu) Cù lao Phố Biên Hòa” của ThS. Trần Quang Toại – Hội KHLS Đồng Nai. Tiến sĩ Nguyễn Thị Nguyệt – Chi hội VNDG ĐN có đề tài “Phát huy di sản văn hóa phi vật thể quốc gia lễ hội Chùa Ông (BH-ĐN) trong đời sống đương đại”; Đề tài song ngữ Hoa - Việt “Đôi nét về tín ngưỡng và văn hóa Quan Công tại Thất phủ cổ Miếu ở BH (Việt Nam)” của tác giả Tôn Lỗ Hoa – Trung tâm xúc tiến văn hóa Quan Công Malaysia… Mỗi đề tài là một góc nhìn, cách tiếp cận nghiên cứu chuyên sâu về giá trị Lễ hội Chùa Ông Biên Hòa, từ lý luận đến thực tiễn, từ thực trạng đến giải pháp,… tất cả đều góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản phi vật thể quốc gia này.
Phần cuối của ấn phẩm sách là: Kế hoạch lễ hội Chùa Ông thành phố Biên Hoà năm 2024. Nội dung này trình bày khá chi tiết từ mục đích, ý nghĩa, yêu cầu, thời gian, địa điểm tổ chức lễ hội Chùa Ông năm 2024; chương trình phần Lễ và phần Hội từ ngày 18/2 đến hết ngày 21/2 năm Giáp Thìn 2024. Cùng đó, là các Quyết định của UBND tỉnh về việc thành lập Ban Chỉ đạo và Ban tổ chức Lễ hội Chùa Ông năm 2024; sơ đồ đường sông, đường bộ - Lộ trình đoàn cung nghinh Đức Ông Quan Thánh Đế Quân – nghinh thần năm 2024.
Ngoài 3 phần chính, ấn phẩm sách còn trình bày một số hình ảnh với nhiều sắc màu sinh động về Lễ hội Chùa Ông qua các năm để bạn đọc tiện chiêm ngưỡng và hình dung ra một lễ hội lớn trên quê hương Biên Hoà - Đồng Nai.
Sách hiện được lưu trữ và phục vụ tại thư viện tỉnh ĐN. Trân trọng giới thiệu cùng quý bạn đọc!
Đinh Nhài